Αν ρίξουμε μια ματιά γύρω μας, όπου και αν βρισκόμαστε, παρατηρούμε ένα πλήθος ζωντανών οργανισμών αλλά και πολλά άψυχα αντικείμενα.
Για τους ζωντανούς οργανισμούς χρησιμοποιούμε και την ονομασία «έμβια», από τη λέξη «βίος», που σημαίνει ζωή. Τα υπόλοιπα αντικείμενα ονομάζονται «άβια», ονομασία που προκύπτει από τη λέξη «βίος» και το στερητικό «α».
Άβιο, λοιπόν, ονομάζεται αυτό που δεν έχει ζωή.
Έμβια (εν+βίος)
κάτι έχει ζωή, είναι ζωντανός οργανισμός.
Άβια (α+βίος)
κάτι που ΔΕΝ έχει ζωή
Στα άβια ανήκουν και τα αντικείμενα που κατασκευάζονται από υλικά που προέρχονται από έμβια όπως μια ξύλινη καρέκλα, ένα μάλλινο πουλόβερ κ.ά.
Χαρακτηριστικές λειτουργίες των έμβιων
Αναπαραγωγή: η δημιουργία απογόνων
Ανάπτυξη: η διαδικασία εξέλιξης και ωρίμανσης ενός οργανισμού μέχρι την ολοκλήρωση του κύκλου ζωής του. Τα ζώα αναπτύσσονται μέχρι να πάρουν την τελική μορφή τους ενώ τα φυτά σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους.
Διατροφή: είναι η διαδικασία πρόσληψης τροφής. Έτσι ο ζωντανός οργανισμός εξασφαλίζει την ενέργεια που του χρειάζεται.
Αναπνοή: οι περισσότεροι οργανισμοί προσλαμβάνουν οξυγόνο για να γίνει η καύση των τροφών και να απελευθερωθεί η ενέργεια που υπάρχει σε αυτές.
Ερεθιστικότητα: για να επιβιώσουν οι ζωντανοί οργανισμοί αντιδρούν στα ερεθίσματα του περιβάλλοντος.
Κίνηση: είναι η μετακίνηση ενός οργανισμού από τόπο σε τόπο για διάφορους λόγους (αναζήτηση τροφής, προφύλαξη από κίνδυνο). Τα ζώα μπορούν και μετακινούνται από τόπο σε τόπο ενώ και τα φυτά κινούν τα φύλλα τους προς το φως.
2. Το κύτταρο
Όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί, όλα τα έμβια, αποτελούνται από ένα ή περισσότερα κύτταρα.
Τα κύτταρα είναι η μικρότερη μονάδα ζωής, μοιάζουν με μικροσκοπικά «εργοστάσια» και
λειτουργούν με απίστευτη ακρίβεια.
Έχουν εξαιρετικά μικρό μέγεθος(δεν είναι ορατά με γυμνό μάτι), γι’ αυτό η ύπαρξή τους
έγινε αντιληπτή αφού εφευρέθηκε το μικροσκόπιο.
Ανεξάρτητα από το σχήμα και τη μορφή τους, που διαφέρουν πολύ, σε κάθε κύτταρο ζωικό
ή φυτικό, διακρίνουμετρία μέρη:
1. τηνκυτταρική μεμβράνη (plasma membane), που μοιάζει σαν σακούλα χωρίζει το
κύτταρο από το περιβάλλον του και επιτρέπει την πρόσληψη και αποβολή ουσιών από
2. το κυτταρόπλασμα (cytoplasm), που είναι ο χώρος ανάμεσα στην κυτταρική μεμβράνη
και τον πυρήνα και εκεί υπάρχουν οργανίδια με διαφορετικές λειτουργίες.
Το πιο σημαντικό από αυτά είναι το μιτοχόνδριο, όπου γίνεται η παραγωγή της ενέργειας που
χρειάζεται το κύτταρο.
3. τον πυρήνα (nucleous ), που είναι το κέντρο ελέγχου του κυττάρου και εκεί
βρίσκεται το γενετικό του υλικό (DNAή δεσοξυριβονουκλεϊνικό οξύ) με μορφή
σπειροειδούς ανεμόσκαλας.
Στο DNA υπάρχουν οι γενετικές πληροφορίες(γενετικό υλικό) με τη μορφή ενός κώδικα
πολύτιμου για την αναπαραγωγή και τη διαιώνιση του είδους.
Κάθε ζωντανός οργανισμός αποτελείται από ένα (μονοκύτταρος οργανισμός) ή περισσότερα
κύτταρα (πολυκύτταρος οργανισμός).
Πολυκύτταροι οργανισμοί είναι οι άνθρωποι,τα ζώα, τα ψάρια ,τα δέντρα κ.ά
Στους πολυκύτταρους οργανισμούς τα κύτταρα δεν είναι όλα ίδια.
Διακρίνονται σε ομάδες, που εξειδικεύονται σε διάφορες λειτουργίες. Αυτές οι ομάδες
συνεργάζονται μεταξύ τους.
Το σώμα του ανθρώπου αποτελείται από 100 τρισεκατομμύρια κύτταρα.
Ηζωήστον πλανήτη μας ξεκίνησε από ένα μικροσκοπικό κύτταρο!
Το φυτικό κύτταρο
Κυτταρικό τοίχωμα.Είναι ένα παχύ και ανθεκτικό περίβλημα έξω από την κυτταρική
μεμβράνη. Καθώς είναι συμπαγές και ικανό να αντέχει σε μεγάλες πιέσεις, λειτουργεί ως
σκελετός που υποστηρίζει το κύτταρο και κατ’ επέκταση ολόκληρο το φυτό.
Χυμοτόπια.Είναι αποθήκες θρεπτικών ουσιών (π.χ. άμυλου) και καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος του φυτικού κυττάρου.
Χλωροπλάστες.Βρίσκονται μόνο στα κύτταρα των πράσινων τμημάτων του φυτού και είναι γεμάτοι με μια πράσινη χρωστική ουσία, τη χλωροφύλλη (σ’ αυτήν οφείλεται το χαρακτηριστικό πράσινο χρώμα των φύλλων). Στους χλωροπλάστες γίνεται η φωτοσύνθεση, δηλαδή η δέσμευση της ηλιακής ενέργειας και η μετατροπή της σε χημική.
Το φυτικό κύτταρο, εκτός από την κυτταρική μεμβράνη, περιβάλλεται και από ένα δεύτερο περίβλημα, το κυτταρικό τοίχωμα.
Οι χλωροπλάστες όπως φαίνονται στο μικροσκόπιο
Τα φυτικά κύτταρα διαθέτουν τρία επιπλέον μέρη:
Ζωικό κύτταρο
Παίξε με τα κύτταρα!!! Προσπάθησε να βρεις τα μέρη του κυττάρου
Τα φυτικά κύτταρα περιέχουν επίσης: κυτταρικό τοίχωμα = cell wall χλωροπλάστες= chloroplast τη συσκευή golgi = golgi apparatus χυμοτόπια = large, central vacuole ριβοσώματα = ribosomes μιτοχόνδρια = mitochondria
Επιστήμη για παιδιά DNA
ΜΟΝΟΚΥΤΤΑΡΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ
Κάποιοι μικροσκοπικοί οργανισμοί αποτελούνται από ένα μόνο κύτταρο.
Γι’ αυτό ονομάζονται μονοκύτταροι.
π.χ. η αμοιβάδα είναι μονοκύτταρος οργανισμός Ζει στα στάσιμα νερά και κινείται απλώνοντας το κυτταρόπλασμά της προς διάφορες κατευθύνσεις.
Έτσι, δεν έχει ποτέ σταθερό σχήμα
αμοιβάδα δείτε πώς μετακινείται με τα ψευδοπόδια της
Στους μονοκύτταρους οργανισμούς ,το μοναδικό κύτταρο είναι αρμόδιο για όλες τις λειτουργίες της ζωής:την κίνηση,την τροφή,την αποβολή των άχρηστων υλικών και την αναπαραγωγή.
Μονοκύτταροι οργανισμοί είναι ορισμένοι μύκητες, τα βακτήρια, τα πρωτόζωα και ορισμένα φύκη.
βακτήρια υπάρχουν παντού
Κάποιοι είναι παθογόνοι, όμως πολλοί από αυτούς είναι χρήσιμοι όπως οι ζυμομύκητες και άλλοι για την παρασκευή εμβολίων.
Με τη βοήθεια μικροοργανισμών γίνεται ζύμωση του γάλακτος και έτσι φτιάχνεται το γιαούρτι.
Με τη βοήθεια μικροοργανισμών γίνεται ζύμωση του μούστου και έτσι φτιάχνεται το κρασί.
Οι μύκητες είναι φυτικοί οργανισμοί. Για να αναπτυχθούν μύκητες στο σπίτι απαιτείται θερμοκρασία 18-24°C και υγρασία περίπου 60%. Καθοριστικός παράγοντας είναι το νερό γι αυτό και αναπτύσσονται στα μπάνια και τις κουζίνες.
Τα βακτήρια είναι μικροσκοπικοί, μονοκύτταροι, (σπάνια πολυκύτταροι), οργανισμοί, που συναντούνται σε κάθε είδους βιότοπο και σε πολύ μεγάλους αριθμούς (εκαττομύρια σε μια σταγόνα σάλιου). Πολλοί μάλιστα δεν έχουν ούτε πυρήνα
Τα πρωτόζωα είναι μικροσκοπικά μονοκύτταρα ζώα, χωρίς όργανα. Οι διαστάσεις του σώματος τους είναι συνήθως πολύ μικρές. Πολύ λίγα πρωτόζωα έχουν διαστάσεις πάνω από ένα χιλιοστό.
Γλωσσάρι... • Κύτταροονομάζεται η μικρότερη μονάδα ζωής. Κάθε ζωντανός οργανισμός αποτελείται από ένα ή περισσότερα κύτταρα. • Κυτταρικήονομάζεται η μεμβράνη που διαχωρίζει το κύτταρο από το περιβάλλον του. Από αυτήν περνούν χρήσιμα υλικά προς το κύτταρο, ενώ τα άχρηστα υλικά αποβάλλονται από τη μεμβράνη προς το εξωτερικό του κυττάρου. • Κυτταρόπλασμαονομάζεται ο χώρος ανάμεσα στην κυτταρική μεμβράνη και τον πυρήνα. Εκεί υπάρχουν πολλά διαφορετικά μικροσκοπικά οργανίδια με διάφορες λειτουργίες. • Πυρήναςκυττάρουείναι το «κέντρο» που ελέγχει όλες τις λειτουργίες του κυττάρου. • Μονοκύτταροςονομάζεται ο οργανισμός που αποτελείται από ένα μόνο κύτταρο. • Πολυκύτταροςονομάζεται ο οργανισμός που αποτελείται από πολλά κύτταρα.
Με μια ματιά... • Έμβια είναι η άλλη ονομασία που δίνουμε στους ζωντανούς οργανισμούς. Όλα τα άψυχα αντικείμενα που μας περιβάλλουν τα ονομάζουμε άβια. • Τα χαρακτηριστικά των έμβιων είναι ότι κινούνται, τρέφονται, αναπνέουν, αναπτύσσονται, αναπαράγονται και αντιδρούν σε ερεθίσματα. • Στους μονοκύτταρους οργανισμούς που αποτελούνται από ένα κύτταρο περιλαμβάνονται τα βακτήρια, οι μύκητες, τα πρωτόζωα και οι ιοί. Κάποιοι από αυτούς τους οργανισμούς είναι παθογόνοι, οι περισσότεροι όμως είναι χρήσιμοι. • Σε κάθε κύτταρο μπορούμε να διακρίνουμε τρεις βασικές περιοχές: την κυτταρική μεμβράνη, το κυτταρόπλασμα και τον πυρήνα. Στα φυτικά κύτταρα διακρίνουμε επίσης το κυτταρικό τοίχωμα, τα χυμοτόπια και τους χλωροπλάστες.
